یادگیری مهارت حل مسئله به بچه‌ها این امکان را می‌دهد تا زمانی که مسئله‌ای را می‌بینند، درباره آن فکر کنند و دانش خود را برای رسیدن به راه‌حل به کار گیرند. کودکان با بزرگ‌تر شدن در معرض موقعیت‌های بیشتری برای تصمیم‌گیری قرار می‌گیرند. خواه فشار همسالان باشد یا مشکلات تحصیلی و اختلاف نظر با والدین! در هر صورت همه این موارد نیاز به مدیریت دارد و یادگیری و افزایش مهارت حل مسئله را می‌طلبد.
فواید مهارت حل مسئله برای بچه‌ها بسیار زیاد است و می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا به طور مؤثر با موقعیت‌های چالش برانگیز زندگی برخورد کنند. از آن جایی که بازی به عنوان موثرترین شیوه آموزش و زبان اصلی بچه‌ها تلقی می‌شود در این مقاله قصد داریم به معرفی تعدادی بازی برای افزایش مهارت حل مسئله در کودکان بپردازیم. با ما تا انتهای این مطلب همراه باشید.
۱- «سازه ماکارونی» روشی خارق‌العاده در ارتقای مهارت حل مسئله در بچه‌ها
این بازی یکی از پرطرفدارترین بازی‌ها در تمام گروه‌های سنی است. حتی در دانشگاه‌ها مسابقاتی با این عنوان برگزار می‌شود. در نتیجه شک نکنید که فرزند شما عاشق این بازی خواهد شد. نسخه پیشنهادی ما برای بچه‌ها با این روش است که مقداری ماکارونی یا اسپاگتی خام را به همراه تعدادی مارشمالو به دو تیم با تعداد بازیکنان مساوی بدهید. هدف این است که ببینیم کدام تیم می‌تواند بالاترین برج را در مدت زمان معین بسازد.
اگر در خانه ماکارونی یا مارشمالو ندارید، از چیزی شبیه چوب شور و یونولیت استفاده کنید. حتی ممکن است بخواهید قوانین خاصی را ایجاد کنید، مانند این که هر تیم فقط می‌تواند از تعداد معینی مارشمالو یا ماکارونی استفاده کند. محدودیت زمانی نیز می‌تواند آن را سرگرم کننده‌تر و چالش برانگیزتر کند. این بازی به طور خاص اهمیت مهارت حل مسئله در کودکان را نشان می‌دهد. چون تا کودک مهارت حل مسئله را بلد نباشد یا به طور خاص آن را تقویت نکرده باشد نمی‌تواند روند بازی را جلو ببرد و موفق شود.
۲- ارزیابی راه‌های مختلف مسئله با انجام بازی«لگوی پازلی» توسط کودکان
پازل و لگو یک سرگرمی عالی برای افزایش مهارت حل مسئله به‌خصوص در دوران کودکی است. در هر کدام از این بازی‌ها، بچه‌ها باید به طور انتقادی در مورد این که چگونه قطعات را کنار هم قرار دهند، فکر کنند. همچنین انجام این بازی‌ها به آن‌ها کمک می‌کند تا در مورد اشکال، رنگ‌ها و مفاهیم دیگر بیاموزند.
شما می‌توانید برای هیجان‌انگیزتر کردن این بازی‌ها، آن‌ها را باهم ترکیب کنید. بدین صورت که یک تصویر با سطح سختی متناسب با سن فرزندتان را چاپ کرده و روی سطح صاف یک ساختمان ساخته شده با استفاده از لگو، بچسبانید. سپس قطعات لگو را از هم جدا کنید. حالا فرزندتان باید بتواند لگوها را طوری در کنار یا روی هم بچیند که تصویر پازل نیز تکمیل شود. این بازی ترکیبی باعث می‌شود فرزند شما بتواند با ارزیابی راه‌های مختلف، مسیر درست را تشخیص دهد و به طور ضمنی مهارت حل مسئله در او تقویت شود.
۳- « فرشته راهنما» یک بازی داستانی برای تقویت حل مسئله کودکان پیش دبستانی
بازی «فرشته راهنما» یک فعالیت خوب برای تقویت مهارت حل مسئله در کودکان با محوریت داستان سرایی است. بهترین سن برای انجام این بازی، سن پیش دبستانی به نظر می‌رسد. بازی به این صورت است که والدین با یک داستان ساده شروع می‌کنند و خودشان نقش اصلی را بازی می‌کنند که همیشه راه‌های اشتباه یا سخت را امتحان می‌کند. کودک نیز باید نقش فرشته راهنما را در این داستان به عهده بگیرد و راه‌های بهینه‌تر را برای حل مسئله به شخصیت اصلی نشان دهد یا یادآور شود. مثلا: «ارشیا پسری ۴ ساله است که در پارک برای این که سوار تاب شود سر دوستش داد می‌زند و دست او را می‌کشد. سپس وقتی به خانه می‌رسد تصمیم می‌گیرد ابتدا جوراب‌هایش را در بیاورد و سپس کفش‌هایش را!». شما می‌توانید دشواری مسائل را بنا به سطح مهارت‌های حل مسئله فرزندتان سفارشی کنید.
این احتمال وجود دارد که کودک تعدادی از مسائل را تشخیص ندهد. در این صورت شما به داستان ادامه دهید و از کودک بخواهید هر جا راه بهتر دیگری به ذهنش می‌رسد بلند بگوید«باز اشتباه کردی!». سپس موارد جا افتاده را در انتهای داستان، مجدد به کودک نشان دهید و از او بخواهید در این‌باره راه‌های بهتری را بگوید. کمک کنید کودک بتواند راه‌ها را ارزیابی کند. همچنین شما می‌توانید این بازی را به هنگام دیدن انیمیشن‌هایی که مهارت حل مسئله را به کودکان آموزش می‌دهند نیز تمرین کنید..
۴- «ماز یا مارپیچ» یک بازی فکری برای تمرین مهارت حل مسئله در کودکان
با استفاده از صندلی‌ها، توپ‌های بزرگ، جعبه‌های مقوایی، نوار چسب یا سایر مواد بازیافتی می‌توانید ماز بسازید. این مازهای بزرگ از پیچ و خم‌هایی تشکیل شده‌اند که در انتها فقط یک راه آن به مسیر خروجی منتهی می‌شود و پر از مانع است. این بازی یک نوع فعالیت شناختی بسیار جالب برای بچه‌ها است که علاوه بر تقویت حل مسئله در کودکان، باعث ارتقای هوش فضایی آن‌ها می‌شود.
این نوع هوش و مهارت حل مسئله درست زمانی که بچه‌ها شروع به رانندگی، دوچرخه‌سواری، ورزش و فعالیت‌هایی از این قبیل می‌کنند، مفید خواهد بود. ابعاد این ماز می‌تواند به اندازه‌ای کوچک باشد که ماشین‌های کودک یا یک توپ کوچک فقط بتواند از آن عبور کند. در این حالت به یک تکه کاغذ، یک مداد و تعدادی تیله نیاز دارید. ابتدا با استفاده از مداد، یک پیچ و خم روی کاغذ بکشید. مطمئن شوید که یک نقطه شروع و پایان ایجاد می‌کنید. سپس، تیله‌ها را در ابتدای پیچ و خم قرار دهید. هدف این است که کودک با کج کردن کاغذ و استفاده از جاذبه برای هدایت تیله‌ها از طریق پیچ و خم، آن‌ها را تا انتها برساند. نمونه دیگری از این نوع مازها می‌تواند شامل استفاده از رول‌های دستمال توالت باشد که به یکدیگر چسبانده شده‌اند تا یک ماز سه‌بعدی ایجاد کنند. در واقع انجام هر کدام از نسخه‌های بازی ماز یا مارپیچ، علاوه بر افزایش مهارت حل مسئله در کودکان باعث تقویت مهارت‌های شناختی دیگری مثل حافظه، توجه و تفکر در کودکان می‌شود. .
۵- بالا بردن قدرت حل مسئله بچه‌ها به وسیله بازی «شکار گنج»
بازی شکار گنج یکی از فعالیت‌هایی است که می‌تواند ضمن تقویت مهارت حل مسئله در کودکان تمام خانواده را سرگرم کند. برای انجام این بازی نیاز است یک گنج (یک وسیله خاص یا خوراکی و جایزه) را در جایی از خانه قرار دهید. سپس سرنخ‌هایی به کودک بدهید تا تشویق شود خارج از چارچوب فکر کند و از مهارت‌های حل مسئله خود برای یافتن گنج استفاده کند. سرنخ‌ها می‌توانند حالت معمایی داشته باشند.
برای نمونه این موارد را ببینید: «بهتره بیای پیش من! من کسی هستم که کارم پایان دادن به خواب شماست. من این کار رو با صدای بوق یا موسیقی انجام میدم. (پاسخ: ساعت زنگ دار)»، «من صورت یا بازو ندارم، اما دست‌هایی دارم که با سرعت ثابت حرکت می‌کنند. (پاسخ: ساعت)»، «من پر از پرهای نرم هستم و خوابیدن بدون من برای تو غیرممکن است. (پاسخ: بالش/پتو)»، «از من برای تمیز کردن ماشین یا ارائه نوشیدنی به گیاهان استفاده می‌کنید. (پاسخ: شلنگ آب)» کودک برای پیداکردن گنج پنهان شده باید مهارت حل مسئله خود را قوی کند تا بتوانند مسیر درست را پیدا بیابد. در واقع کودک یاد می‌گیرد چطور برای رسیدن به هدف خود و حل مسئله مورد نظرش مرحله به مرحله جلو برود و با دقت کامل راه و موانع را شناسایی کند.
۶- «عملیات فرار ضد تمساحی» تکنیکی برای گسترش تخیل، خلاقیت و حل مسئله در بچه‌ها
هر کودکی عاشق ساختن خانه با تعدادی چادر و بالشت است. حالا می‌توانید با استفاده از این علاقه بچه‌ها و دقیقا با ابزارهای ساده یک بازی تخیلی برای افزایش مهارت حل مسئله آن‌ها بسازید. از کودک بخواهید طوری که هیجان‌انگیز باشد و در عین حال موجب ترس او نشود، وانمود کند کف خانه مثل دریاچه‌ای است که پر از تمساح است. کودک در عملیات فرار باید با استفاده از کوسن مبل یا هر وسیله دیگری، مسیری طراحی کند که در کوتاه‌ترین حالت ممکن به پناهگاه(یعنی خانه، مبل، اتاق کودک یا هر جایی به انتخاب خودتان) برسد. بالشت‌ها باید از پشت یک خط معین(یعنی جایی که گیر افتاده‌اید) پرت شوند تا مسیر ساخته شود. این بازی خلاقانه تمرینی ساده و هیجان‌انگیز برای افزایش مهارت حل مسئله در کودکان(هرچند خیالی) است. علاوه بر این بچه‌ها در این بازی می‌توانند تخیل، ادراک فضایی و خلاقیت خود را نیز گسترش دهند.
۷- پرورش مهارت حل مسئله در کودکان با بازی «سکه‌های ساکت»
این فعالیت به عنوان یک بازی خوب برای افزایش مهارت حل مسئله در کودکان، شناخته می‌شود. برای انجام این بازی تقویت‌کننده حل مسئله در کودکان به تعدادی سکه، یک فنجان و مواد مختلف مانند دستمال کاغذی، توپ‌های پنبه‌ای، یونولیت، آب، سنگ‌های کوچک، رول‌های مقوایی دستمال توالت نیاز دارید. هدف این است که کودک بتواند با ایجاد یک راه بدون ایجاد سر و صدا، سکه را در فنجان بیندازید.
از کودک بخواهید در ابتدای بازی با قراردادن مواد مختلف در فنجان بررسی کند که چطور می‌تواند سکه را بدون صدا وارد لیوان کند. بچه‌ها همچنین باید سکه را از ارتفاعات مختلف داخل فنجان با مواد مختلف بیندازند تا ببینند آیا ارتفاع بیشتر بر صدا تاثیر می‌گذارد یا نه. این بازی یک فعالیت عالی برای بچه‌هایی است که به آزمایش‌های علمی به خصوص حوزه فیزیک علاقه دارند که در ضمن آن باعث پرورش حل مسئله در ذهن آن‌ها نیز می‌شود.
۸- بازی «گِره تو گِره» یک گام عملی برای آموزش حل مسئله به بچه‌ها
این بازی آموزشی درباره یادگیری حل مسئله در کودکان به صورت گروهی انجام می‌شود و دستورالعمل انجام آن بسیار ساده و جالب است. در این بازی به گروهی از کودکان نیاز دارید. از بچه‌ها بخواهید دایره‌وار دور هم بایستند و دست‌هایشان را بالا بیاورند. با یک بازیکن شروع کنید، که باید از دست راست خود برای گرفتن دست بازیکنی در سمت دیگر دایره و از دست چپ خود برای گرفتن دست شخص دیگری استفاده کند. بررسی کنید که همه از هر دو دست خود برای گرفتن دست بازیکنان مختلف در جهت‌های متفاوت و به گونه‌ای که گره ایجاد شود، استفاده کرده باشند. حالا از آن‌ها بخواهید بدون باز کردن دست‌هایشان گره خود را باز کنند.
وقتی گره همه آزاد شد و دوباره به دایره برگشتند، بازی تمام می‌شود. این بازی علاوه بر بالا بردن قدرت حل مسئله فردی و گروهی در کودکان، به دلیل فراهم کردن بستری برای تعامل و آموزش کار تیمی، در تقویت مهارت‌های ارتباطی بچه‌ها نیز موثر است..
۹- بازی خانوادگی «تو چیکار می‌کردی اگه…» ابزاری موثر برای تقویت حل مسئله در کودکان
بازی «توچیکار می‌کردی اگه» یک بازی مناسب برای افزایش مهارت حل مسئله در کودکان است. این بازی خانوادگی است و به هیچ وسیله‌ای هم نیاز ندارد. در این بازی شما باید سناریوهای مختلفی را برای کودکان تعریف کنید و از آن‌ها بخواهید برای حل آن تجزیه و تحلیل و فکر کنند. به عنوان مثال، این سناریو را به آن‌ها بدهید: «فکر کن که توی یک جزیره گیر کردی و می‌دونی که حداقل تا ۲ روز آینده کسی به کمکت نمیاد. چطوری می‌تونی با وسایل اطرافت یک پناهگاه بسازی؟».
این بازی ضمن افزایش حل مسئله در کودکان و بهبود تخیل، موجب پرورش خلاقیت کودک نیز می‌شود؛زیرا ذهن آن‌ها را به چالش می‌کشد تا برای برون‌رفت از شرایط، راه‌حل بیابند. شما می‌توانید سناریوهای مختلف مانند برخورد با قلدری در مدرسه یا حل دعوای خواهر و برادر را روی کاغذ یادداشت کنید، آن‌ها را تا کنید و در یک کاسه بگذارید. هر بازیکنی که نوبت به او رسید باید یک کاغذ را انتخاب کند و راه پیشنهادی‌اش را بگوید.
همچنین شما می‌توانید زمانی که برای کودک قصه‌هایی چالش برانگیز را تعریف می‌کنید، از تکنیک «تو چیکار می‌کردی اگه…» بهره بگیرید. داستان پرنده چطوری خودش رو نجات داد در نیز اپلیکیشن پرنده قابلیت اجرای چنین تکنیکی را دارد و شما می‌توانید از کودک بخواهید خودش را به جای شخصیت اصلی بگذارد و راهکارهای پیشنهادی‌اش را بگوید.
۱۰- بازی «نجات تخم مرغ» راهکاری ارزشمند برای افزایش قدرت حل مسئله کودکان دبستانی
چالش نجات تخم مرغ یکی از معروف‌ترین بازی‌های افزایش مهارت حل مسئله در کودکان و بزرگسالان است. در این بازی بازیکنان باید فکر کنند که چگونه سازه‌ای مثل بالون نجات بسازند که از شکستن تخم‌مرغ، زمانی که از ارتفاعی مشخص می‌افتد، جلوگیری کنند. این امر مستلزم آن است که به‌طور انتقادی فکر کنند که کدام مواد از چیزی شکننده مانند تخم مرغ در هنگام انداختن از ارتفاع، بهتر محافظت می‌کنند و آن را مثل بالون به آرامی روی زمین فرود می‌آورد. برای انجام این فعالیت به تعدادی تخم مرغ و مواد مختلف مانند نی، چسب، بادکنک، روکش حباب‌دار، یونولیت و لیوان و بشقاب یک بار مصرف نیاز دارید.
هدف این است که وسیله‌ای بسازید که تخم مرغ را از شکستن در اثر ضربه محافظت کند. این کار را می‌توان به صورت انفرادی یا تیمی انجام داد. در حالت ایده‌آل، این بازی برای گروه‌های سنی ۸ سال به بالا مناسب است. زیرا تا حد زیادی قوانین فیزیک در آن دخیل هستند.
۱۱- بازی‌های آنلاین تکنیکی پرطرفدار برای ارتقای مهارت حل مسئله بچه‌ها
تصور اغلب والدین بر این است که بازی‌های آنلاین هیچ سودی برای کودکان ندارند در حالی که بسیاری از بازی‌های آنلاین، مهارت‌های حل مسئله و زمان واکنش را با آزمایش‌ها و چالش‌های زمان‌بندی شده افزایش می‌دهند. برای مثال در بازی خاطره‌انگیز سونیک برای رسیدن به مرحله آخر چندین راه‌حل وجود دارد که هر کدام درجه سختی متفاوتی دارند و کودک باید یا استفاده از مهارت حل مسئله خود بهترین راه را انتخاب کند.
تنها موضوعی که درباره این بازی‌ها باید رعایت شود این است که چون اکثرا به عنوان اپلیکیشن روی تلفن‌های همراه نصب می‌شود، باید به مدت زمان استفاده از موبایل برای کودکان دقت شود. همچنین محیط برنامه و ساختار بازی‌ها متناسب با سن کودک بوده و مورد تایید کارشناسان دیجیتال و روانشناسان کودک قرار گرفته باشد. 
توانایی حل مسئله در کودکان از چه سنی آغاز می‌شود؟
نوزادانی که یاد می‌گیرند چگونه نیازهای خود را بیان کنند، کودکان نوپایی که مسیر رسیدن به خواسته‌هایشان را تجزیه و تحلیل می‌کنند، کودکان و بزرگسالانی که با آزمون و خطا به دنبال ارزیابی راه‌حل‌ها هستند، همگی و همگی در حال پرورش مهارت حل مسئله در خود هستند. حل مسئله فرایندی است که از کودکی شروع می‌شود و تا بزرگسالی ادامه می‌یابد.
یادگیری مهارت حل مسئله از گام‌های مختلفی تشکیل شده است که کودکان می‌توانند در سنین مختلف آن‌ها را یاد بگیرند. این گام‌ها شامل شناسایی مسئله، تعریف و توصیف آن به صورت واضح، پیدا کردن راه‌حل و ارزیابی راه‌های پیشنهادی است. تمام این مراحل همان‌طور که در این مقاله ذکر شد در خلال بازی‌های هدفمند قابل آموزش به کودکان است.
