توهم در کودکان موضوعی بسیار شایع است؛ تا حدی که اگر با یک کودک ۳ تا ۶ ساله روبرو شوید با احتمال بالایی او از دوستان غیر واقعی خود یا اتفاقاتی که هرگز به وقوع نپیوسته‌اند سخن خواهد گفت. این موضوع تا زمانی که حالت بیمار گونه نداشته باشد نه تنها مشکلی ندارد بلکه زمینه‌ی شکوفایی و تواناتر ساختن قوه‌ی تخیل کودک را فراهم می‌آورد اما زمانی صحبت از اختلال به میان خواهد آمد که علائمی جدی توجهمان را جلب کند، به شرح آن‌ها خواهیم پرداخت. در واقع باید بدانید که تشخیص این اختلال آن هم در کودکان کار بسیار دشواری است.
توهم معمولاً به تنهایی ایجاد نمی‌شود و می‌تواند نتیجه‌ی بیماری‌های روانی دیگری مانند اسکیزوفرنی کودکان باشد؛ که گاهی در ابتدای مرحله‌ی تشخیص ممکن است با اوتیسم اشتباه گرفته شود. البته به این موضوع باید اشاره کرد که اسکیزوفرنیای کودکی تقریباً همان اسکیزوفرنیای دوران جوانی است که چند سالی زودتر بروز پیدا کرده است. طی این بیماری افکار غیر عادی، احساسات غیر واقعی و همچنین رفتارهای عجیب و غریب از کودک سر می‌زند. این بیماری عموماً ناگهانی ایجاد نمی‌شود که ریشه‌ی آن را باید یافت.
از علل اسکیزوفرنی در کودکان می‌توان به زمینه‌ی ژنتیکی، خوردن داروهایی توسط مادر در دوران بارداری که اثراتی مخرب بر سلامت کودک داشته‌اند و … اشاره کرد.
علائم اختلال توهم در کودکان
هذیان: هذیان یکی از نشانه‌های شایع توهم دوران کودکی است. به سختی می‌توان دریافت که آیا یک کودک به اختلال توهم دچار است یا تنها وانمود می‌کند و از قدرت خیال خود بهره می‌گیرد. برای نمونه ممکن است یک کودک با قاطعیت ادعا کند دوستی که در واقع وجود خارجی ندارد او را آزار می‌دهد، تفکیک این موضوع کاری بس دشوار است چرا که کودکان بازی‌های خود را در بستری از خیال انجام می‌دهد علت این کار این است که غالباً آن‌ها از سطح انرژی بالاتری برخوردار هستند و به هیجان بیشتری نیاز دارند.
رفتار آشفته یا روان‌گسیخته: تشخیص این حالت به سن کودک بستگی دارد و دشوار است؛ اما روان‌گسیختگی رفتار موضوعی است که باعث نگرانی والدین می‌شود. در این زمان این سؤال مطرح می‌شود که چه رفتارهایی را می‌توانیم آشفته بنامیم، از این دست رفتارها می‌توان به عدم نشان دادن واکنشی توسط کودک به محرک‌ها، خیرگی‌های طولانی مدت و بی‌دلیل یا حتی نشان دادن واکنشی بسیار شدید به موضوعی که حداقل در ظاهر فاقد هرگونه مشکل به نظر می‌رسد، اشاره کرد. این را باید در نظر داشت که این رفتارها در حالتی می‌توانند علامت به شمار روند که بارها و بارها تکرار شوند.
جدی گرفتن تصویرهای ذهنی: تصورات و تخیلات زمانی خطرناک به نظر می‌رسند که کودک تمایزی میان واقعیت و خیال قائل نشود. این امر می‌تواند علامتی باشد که او واقعاً دچار اختلال توهم است. تخیل بیش از حد به تنهایی باعث نگرانی نیست، اما زمانی که همراه با علائم و نشانه‌های دیگر باشد، نگرانی را تشدید کرده و لازم است توسط روان پزشک کودک بررسی شود.
انواع توهم در کودکان
- بزرگنمایی: در این نوع توهم، کودک فکر می‌کند که دارای قدرت مافوق بشری بوده و می‌تواند فعالیت‌هایی را انجام دهد که برای دیگر کودکان میسر نیست. این افکار ممکن است در حالت عادی برای کودکان به دلیل دیدن برنامه‌های کودک و کارتون‌ها یا بر اثر همزاد پنداری با قهرمان کتاب‌های قصه به وجود آید و تفکیک این تصورات از اختلال توهم در کودکان دارای یک مرز باریک است و آن مرز این است که کودک قدرت تمییز خیال از واقعیت را نداشته باشد.
- مجازات: در این حالت کودک مدام نگران است، چرا که فکر می‌کند فردی مجهول‌الهویه او و خانواده‌اش را تهدید می‌کند و آن‌ها امنیت لازم را ندارند. این نوع توهم به شدت خطرناک است چرا که با در پی داشتن ترس کودک و به تبع بالا رفتن سطح استرس او واکنش‌های جسمی را تا حدی افزایش می‌دهد که ممکن است سلامت جسمی کودک نیز به خطر بیفتد.
- جسمی: در این حالت کودک می‌اندیشد به بیماری‌ای دچار است که ممکن است باعث مرگ او شود. این نوع اختلال توهمی می‌تواند در پی درمان نشدن اضطراب جدایی نیز شکل بگیرد.
درمان اختلال توهم در کودکان
بازی درمانی از مهم‌ترین روش‌ها در بهبود اختلال توهم در کودکان به شمار می‌رود. طی بررسی‌های انجام شده به این نتیجه رسیده‌اند که شرطی شدن فعال و بازی درمانی، از جمله درمان‌های مؤثر است. در این پروسه انتظار می‌رود که تا حد قابل قبولی رفتار و گفتار کودک بهبود یابد؛ و متخصصین می‌کوشند که کودک به درک درستی از شرایط محیطی برسد و بتواند واکنش‌های خود را کنترل کند.
