از آنجایی که شخصیت هر فرد و شکل‌گیری ناخودآگاه او در دوران کودکی و در بستر خانواده اتفاق می‌افتد و بر اساس تحقیقات به عمل آمده، این ناخودآگاه و شخصیت ماست که روند زندگی، موفقیت‌ها و شکست‌هایمان را تعیین می‌کند و بخش بسیار زیادی از شکل‌گیری آن در خانواده و چگونگی رفتار والدین با فرزند، و همچنین رفتار خود والدین با یکدیگر اتفاق می‌افتد؛ نداشتن سبک فرزندپروری مناسب می‌تواند منجر به آسیب‌های جدی و پایداری در زندگی فرزندان شود که زندگی فرزندان، والدین و سایر اعضای جامعه را تحت تاثیر قرار دهد. پس لازم است برای والدی خوب بودن، شیوه‌های مناسب فرزندپروری را بیاموزیم و با سبک‌های مضر و مفید آن آشنا شویم.
سبک فرزندپروری چیست؟
فرزندپروری به شیوه‌های تعامل والدین با فرزندان گفته می‌شود. بهداشت روانی کودکان کاملا به این شیوه تعاملی والدین با فرزندان برمی‌گردد. گرچه همه پدر و مادرها آرزوی بهترین‌ها را برای فرزندان خود دارند اما بعضاً داشتن سبک‌های نامناسب تربیتی، باعث آسیب رسیدن به کودک می‌شود. از آنجا که در کودکی فرزندان از والدین الگوبرداری می‌کنند و برخوردهایی که با آن‌ها می‌شود در تمام مسیر زندگی‌شان تاثیر بسیاری می‌گذارد، در این مقاله به ۳ سبک فرزندپروری که بر اساس میزان کنترل و میزان محبت تقسیم بندی شده، پرداخته‌ایم تا بتوانید دید بهتری نسبت به سبک‌های مختلف و عواقب هر کدام پیدا کنید.
سبک قدرت طلب “دیکتاتوری”
مشخصه این سبک از خانواده‌ها، حداکثر کنترل و حداقل محبت و صمیمیت است.
در خانواده‌هایی که با سبک فرزندپروری دیکتاتوری اداره می‌شوند، قوانین و انتظاراتی از طرف والدین تعریف می‌شود که فرزندان ملزم هستند آن‌ها را رعایت کنند که در غیر اینصورت سخت تنبیه خواهند شد؛ در برخی از موارد حتی به صورت فیزیکی مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرند. در این نوع خانواده‌ها که عموما در خانواده‌های قشر «کارگر» دیده می‌شود، خانه مثل پادگان اداره می‌شود و فرزندان در تصمیم گیری‌ها شرکت داده نمی‌شوند و والدین پاسخگوی فرزندان‌شان نبوده و فرزندان در جواب، چیزی جز «چون من میگویم» دست‌شان را نمی‌گیرد.
در این نوع خانواده‌ها، طی تحقیقاتی که دایانا بامریند در دهه ۹۰ انجام داده، فرزندانی غمگین، خشمگین و پراسترس به بار می‌آیند. این فرزندان در بزرگسالی از قدرت تصمیم گیری کمی برخوردار خواهند بود و خود را بی‌ارزش می‌دانند که این امر شاید اصلی‌ترین عامل درجا زدن‌ها و پیشرفت نکردن در زندگی باشد.
سبک آسان گیر
در سبک فرزندپروری آسان گیر، والدین کنترل کمی روی فرزندان دارند و میزان محبت و صمیمیت‌شان با فرزندان زیاد است.
در این سبک از فرزندپروری، قوانینی برای فرزندان وجود ندارد و یا خیلی کم است . زمانی هم که فرزندان مرتکب خطایی شوند، به سادگی بخشیده می‌شوند و تنبیهی تقریبا اتفاق نمی‌افتد. در این حالت والدین اعتقادی به تنبیه ندارند و این کار را مناسب نمی‌دانند و بیشتر مثل دوست و رفیق برای فرزندان‌شان هستند و اجازه می‌دهند تا هر تصمیمی که می‌خواهند بگیرند و در تصمیم گیری‌های آن‌ها کمتر دخالت می‌کنند.
عموما فرزندان خانواده‌هایی با سبک آسان گیر بی مسئولیت و لوس بار می‌آیند و در مواجه با شرایط سخت در سنین بزرگسالی به مشکل بر می‌خورند.
سبک مشارکتی یا دموکراتیک
مشخصه این سبک داشتن کنترل زیاد روی فرزندان، در عین محبت زیاد است.
در این سبک از فرزندپروری، والدین مانند سبک مستبدانه قوانین و مقررات روشنی برای فرزندان‌شان وضع می‌کنند اما به بحث و گفتگویی صمیمانه با فرزندان در مورد این قوانین می‌نشینند تا فرزندان درک روشنی از قوانین داشته باشند. خانواده‌هایی با این سبک، به فرزندان اجازه می‌دهند خودشان تصمیم‌گیری کنند تا با فرآیند انتخاب در زندگی آشنا شوند و عقاید خود را به آن‌ها تحمیل نمی‌کنند. والدین با سبک فرزندپروری دموکراتیک مراقب کودک هستند و این محبت آن‌ها به کودک گاهی به شکل تنبیه خود را نشان می‌دهد، چون به خوبی می‌دانند که فرزندان‌شان لازم دارند با عواقب تصمیم‌گیری‌هاشان روبرو شوند و مسئولیت پذیر بار بیایند. گرچه عموما این تنبیه‌ها سخت‌گیرانه نیستند تا کودک بداند این تخطی از قوانین، پایان زندگی نیست. همچنین آن‌ها با دادن پاداش به رفتارهای مثبت و انتخاب‌های درست فرزندان خود به آن‌ها در بهتر انتخاب کردن کمک می‌کنند.
به طور کلی تلاش والدین در سبک مشارکتی بهبود شخصیت و رفتار کودک است تا فرزندان‌شان در آینده، انسان‌هایی مسئولیت‌پذیر و عاقل باشند و زندگی خوبی داشته باشند.
چگونه می توانیم برای فرزندان فضای مثبت ایجاد کنیم؟
در زندگی یک کودک موارد تاثیرگذار در رشد و بالندگی او، بسیار بیشتر از صرف تامین نیازهای اولیه‌ای مثل خوراک، پوشاک و مسکن هستند که توجه به آن‌ها نقشی حیاتی در چگونگی رشد کودک و آینده او نیز دارد. اینکه ما بدانیم یک کودک به بستری آرام و دور از تنش برای رشد و بالندگی نیاز دارد، برای ایجاد فضایی مثبت برای استفاده از سبک‌های تربیتی و فرزندپروری مناسب امری حیاتی است.
برای ایجاد محیطی مناسب برای رشد و بالندگی فرزندان لازم است فرزندان از نظر روحی و روانی مورد حمایت والدین قرار بگیرند، میان والدین و فرزندان ارتباطی صمیمی و موثر برقرار باشد و همواره به طور متعادل و دور از سخت گیری، قوانین وضع شده رعایت شوند تا کودکی عزتمند، مسئولیت‌پذیر و با قدرت تصمیم‌گیری بالا تربیت شود و بتواند در شرایط مختلف زندگی رفتاری سازنده و متناسب داشته باشد.
اهمیت ارتباط پدر و مادر با یکدیگر در سبک فرزندپروری چگونه است؟
از آنجاییکه فرزندان در سنین ابتدایی به شدت الگو پذیر هستند و اصلی‌ترینِ این الگوها را پدر و مادر ایجاد می‌کنند، لازم به ذکر نیست که رابطه پدر و مادر با یکدیگر چه نقش اساسی و تاثیر گذاری در پرورش فرزندان دارد.
از طرفی برای داشتن فرزندانی سالم، عزتمند و بالنده که در زندگی مایه افتخار ما و جامعه خود باشند، لازم است محیط خانه و خانواده، محیطی گرم و صمیمی و دور از تنش و درگیری باشد تا فرزندان بتوانند هم به خوبی و درستی الگوبرداری کنند و هم سلامت روحی و روانی‌شان به خطر نیفتد. پیشنهاد ما به شما این است که اگر اطلاعات کافی در رابطه با فرزندپروی ندارید، به یک مشاوره کودک و نوجوان مراجعه فرمایید تا راهنمایی ها و اصول این کار را آموزش ببینید.
برای ایجاد چنین بستری لازم است والدین همواره به اصلاح رفتار خود و رابطه‌شان با یکدیگر بپردازند؛ چون بخش بزرگی از یادگیری فرزندان ما از طریق مشاهده رفتارهای پدر و مادر ایجاد می‌شود و مثلا وقتی ما (والدین) خودمان رفتاری مخرب مثل: خشمگین شدن، دروغ گفتن و یا بی‌احترامی کردن داریم، اینکه به فرزندان خود بگوییم راست بگو یا مودب باش! تاثیر چندانی نخواهد داشت و آن‌ها از رفتار ناسالم (یا سالم) ما الگوبرداری می‌کنند.
برای فرزندپروری موفق چه اقداماتی لازم است؟
برای اینکه بتوانیم در فرزند پروری موفق باشیم، لازم است بتوانیم بستری صمیمی ولی در عین حال کنترل کننده‌ی هوشمندانه و محیطی مناسب برای فرزندان‌مان ایجاد کنیم تا همه بتوانند تعاملی مثبت در آن داشته باشند و به گفت‌وگو در خصوص موارد مختلف زندگی بپردازند و روش درست زندگی و تعامل با دیگران را از همان ابتدای زندگی یاد بگیرند. ایجاد این بستر مناسب همانطور که گفته شد، به رابطه والدین با یکدیگر نیز بسیار وابسته است و می‌تواند الگویی مناسب یا مخرب برای فرزندان ایجاد کند.
همچنین لازم است قوانین مشخصی وضع شود و اجرای آن‌ها پیگیری شود تا مسیر رشد تربیت فرزندان جهت‌دهی مناسبی داشته باشد، در عین حال که از انضباط خشک و مستبدانه تا جای ممکن پرهیز شود و نگاه ما به رشد و بالندگی کودک باشد.
در امر فرزندپروری باید به یاد داشته باشیم که همواره احترام به کودک مسئله بسیار مهمی است که در همه تعامل‌ها، مخصوصا اعمال تنبیه‌ها لازم است آن را در نظر داشته باشیم تا عزت نفس فرزندان‌مان را خدشه دار نکنیم و از تنبیه‌ها و پاداش‌ها فقط در جهت آموزش دادن به کودکان و ایجاد رفتارهای مثبت و کاهش دادن رفتارهای منفی در آن‌ها استفاده کنیم.
در برخی از خانواده ها به دلیل عدم وجود اطلاعات کافی، بهتر است از مشاوره روانشناسی کمک بگیرند؛ زیرا هر رفتاری که شما در کودکی با فرزند خود انجام می‌دهید، تا سال‌ها در وجود وی خواهد ماند و تاثیرات آن نمایان خواهد شد.
آیا میتوان از مشاوره فرزند پروری استفاده کرد؟
فرزندپروری نقش مهمی در زندگی فرزندان و والدین دارد که یادگیری آن نیاز به آموزش دیدن دارد. از آنجا که فرزندان با هم تفاوت دارند و نمی‌توان شیوه‌ی ثابتی برای همه کودکان، به عنوان سبک مناسب فرزندپروری اتخاذ کرد و عمدتا تربیت فرزندان کاری بسیار چالش برانگیز و مهم است، برای رسیدن به سبک مناسب فرزندپروری متناسب با نیازهای شما و فرزندان‌تان، می‌توانید از خدمات حاضر در کلینیک دکتر حسینی روانشناس کودک در مازندران استفاده کنید.
