اهمیت آموزش مفهوم زمان به کودکان
کودکان برای برنامه ریزی درست در رسیدن به اهداف و خواستههایشان، به مدیریت زمان نیاز دارند. مثلا، یکی از دلایل ترک تحصیل دانش آموزان ، ناتوانی در مدیریت زمان و کلافگی در انجام تکالیف است.که از عدم درک مفهوم زمان ناشی می شود. اهمیت این موضوع در زندگی آن‌قدر واضح و آشکار است که فقط به چند مورد از فواید اصلی آن به‌صورت گذرا اشاره می‌کنیم:
- ایجاد نظم و انضباط
- درک محدودیتهای زمانی
- تمرکز بر اولویت‌ها و دستیابی به اهداف
- افزایش تمرکز و خودکارآمدی
- کاهش استرس
- جلوگیری از اتلاف وقت
درک مفهوم زمان در سنین خردسالی
باوجود اینکه مفهوم زمان تا سال‌های دبستان برای کودکان مبهم باقی می‌ماند، اما آن‌ها درک چهارچوب زمانی را از سال‌های اول زندگی آغاز می‌کنند.
درک مفهوم زمان قبل از ۲ سالگی
در طول دو سال اول زندگی، ارتباط کودکان با جهان اطراف از طریق معیارهای فیزیولوژیکی مانند غذا، خواب و استراحت انجام می‌گیرد. به‌عنوان مثال، وقتی ساعت تغذیه کمی به تأخیر بیافتد، کودک گذر زمان را با تمام وجودش احساس می‌کند.
درک مفهوم زمان در ۳-۴ سالگی
درک آینده نزدیک و گذشته برای کودکان امکان پذیر است و می‌توانند از دستورالعمل‌های واضح «قبل» و «بعد» پیروی کنند. به‌عنوان مثال، آن‌ها این جملات را متوجه می‌شوند: «قبل از پوشیدن کفش باید جوراب بپوشیم» یا «اول به کتابخانه و بعد از آن به سوپرمارکت می‌رویم».
درک مفهوم زمان در ۴-۷ سالگی
آن‌ها از کلماتی مانند «قبل»، «بعد»، «روز»، «شب»، «صبح»، «دیروز» و «در حال حاضر» استفاده می‌کنند، اما فهم زمان هنوز وابسته به علائم بیرونی است. یعنی جملاتی مانند «ما بعد از علی می‌رویم» قابل‌درک‌تر از «ما ۱۵ دقیقه دیگر خواهیم رفت» است. علائم بیرونی به کودکان کمک می‌کنند تا توالی رویدادها و برنامه‌های روزانه را بهتر متوجه شوند. هرچند برای والدین چندان خوشایند نیست، اما کودکان وقتی اتفاقات قبل و بعد را بدانند، احساس امنیت می‌کنند. کودکان در این سن دوست دارند مانند والدین ساعت داشته باشند، زیرا با شنیدن حرف‌های والدین و بزرگسالان اهمیت آن را درک می‌کنند.
کودکان سنین دبستان
آن‌ها می‌توانند فصول، روزهای هفته، مدت زمان ساعت و دقیقه، ماه‌های سال و حتی تاریخ‌ها را بگویند. کودکان، بین ۶ تا ۸ سالگی، قادر به خواندن زمان از روی عقربه‌های ساعت هستند.
چطور به کودکان مفهوم زمان را آموزش دهیم
به دلیل انتزاعی بودن زمان، باید کودک را برای درک سریعتر و بهتر آن آماده کنید. آموزش زمان، جذابیت زیادی برای هر دوی شما خواهد داشت؛ فقط کافی است کمی صبر و حوصله داشته باشید و به ترتیب از روش‌های زیر استفاده کنید.
ارائه تمرینات متناسب با سن
اولین و مهمترین نکته: «برای آموزش زمان عجله نکنید، زیرا گفتن ساعت دقیق حتی برای کودکان کلاس اولی هم چالش برانگیز است». وظیفه اصلی شما فراهم سازی تجربیات آموزشی متنوع در سال‌های پیش دبستانی است، زیرا کودکان نوپا مفاهیم را به‌صورت عملی و از طریق تجربیات ملموس یاد می‌گیرند. مثلا، باید با دست به ساعت دیواری اشاره کنید و زمان را به آن‌ها بگویید تا منظور شما را متوجه شوند.
پیروی از برنامه روزانه مشخص
بهترین روش آموزش زمان، فراهم سازی شرایط «احساس گذر زمان» است. در خانه و مدرسه یک برنامه روزانه مشخص داشته باشید تا کودک آن را درک کند و به پیشبینی رویدادها بپردازد. پیروی از برنامه روزانه مشخص، علاوه بر اینکه روشی مناسب برای آموزش مفهوم زبان است، به ایجاد احساس ایمنی و ثبات در کودک کمک می‌کند.
کارهای روزانه را به بخش‌های مختلف تقسیم و برای هر کدام زمان مشخصی را در نظر بگیرید. به‌عنوان مثال:
- ساعت ۸: زمان تماشای برنامه کودک
- ساعت ۹: رفتن به پیاده روی
- ساعت ۱۲: زمان ناهار
داشتن برنامه روزانه مشخص عالی است، اما همیشه باید کمی انعطاف داشته باشد تا تغییر شرایط را نیز در نظر بگیرید. از این تغییرات نهایت بهره را ببرید و شیوه‌های متفاوت مدیریت و بهره‌مندی از زمان را به کودک نشان دهید.
تهیه پوستر دیواری از برنامه روزانه
علاوه بر «احساس گذر زمان»، بازنمایی‌های تصویری آن مانند ساعت دیواری، رومیزی و دیجیتال نیز اهمیت دارند. اولین تمرین برای آموزش خواندن ساعت، طراحی نشانه‌های دیداری برای برنامه روزانه است.
- به همراه فرزندتان یک پوستر طراحی کنید و فعالیت‌های اصلی روزانه را به‌صورت درشت نشان دهید.
- فعالیت‌های روتین را به‌صورت عکس، نقاشی یا نوشته طراحی کنید. نوشتن کلمات باعث تقویت مهارت‌های زبانی کودک می‌شود، زیرا کودکان با کلمات مختلف مانند مسواک، شام و حمام آشنا می‌شوند.
- در طول روز، با اشاره به پوستر، برنامه روزانه را به کودک نشان دهید.
- به‌مرور، کودکان از پوستر برای بررسی فعالیت‌های آینده استفاده خواهند کرد.
تهیه کارت های برنامه روزانه
یادگیری ترتیب وقوع رویدادها یکی از بهترین مقدمات برای آموزش مفهوم زمان است. برای کارهایی که قرار است در طول روز انجام شود، کارت های تصویری طراحی کنید و آن‌ها را در اختیار کودک قرار دهید تا بر اساس برنامه روزانه مرتبشان کنند. به‌عنوان مثال، روی کارت اول عکسی از مسواک زدن، کارت دوم صبحانه خوردن و کارت سوم تماشای برنامه کودک قرار دهید و از کودک بخواهید آن‌ها را به ترتیب از اول تا آخر مرتب کنند.
اشاره کردن به ساعت
به ساعت دیواری موجود در خانه اشاره و زمان را بیان کنید:
- الان ساعت ۹ است
- الان ساعت ۳ است
سپس به پوستر یا کارت های برنامه روزانه مراجعه کنید و کارهای مربوط به آن ساعت را پیدا کنید. یادگیری دقیق ساعت برای کودکان سخت است، پس بهتر است ابتدا از عقربه ساعتگرد شروع کنید و به دقیقهشمار توجه نکنید.
ساخت ساعت و زمان
اگر به دنبال بازی‌هایی برای تقویت خلاقیت در کودکان هستید، ساخت ساعت ایده جذابی است. برای این کار می‌توان از صفحات مقوایی استفاده کرد و با سنجاق، عقربه‌ها را نگه داشت. همچنین می‌توان در مجلات، عکس‌های مربوط به ساعت را پیدا کرد یا از طریق کلاژ یک ساعت طراحی کرد.
استفاده از زمان سنج
برای مفهوم سازی دقیق زمان در ذهن کودک، از زمانسنج استفاده کنید. با این روش، مدت زمان رویدادها بهتر قابل درک است، مثلا یک پادکست ۳ دقیقه‌ای پخش کنید و از کودک بخواهید با زمانسنج اندازه آن را بگوید. این روش شرایط محاسبه دیداری زمان را برای کودک مهیا می‌کند. برای بچه‌های مدرسه‌ای، مدت زمان فعالیت را حدود نیمساعت در نظر بگیرید اما برای کوچک‌ترها بین ۳ تا ۵ دقیقه کافی است.
اشاره به جنبه های مختلف زمان
زمان جنبه های مختلفی دارد: ساعت، زمان روز (صبح، ظهر، شب)، روزها، هفته‌ها، ماه‌ها، فصول، سال‌ها و دوره‌ها. معنای زمان از یک ثانیه تا یک عمر متغیر است. از فرصت‌های گوناگون مانند فصل شروع مدرسه، روزهای خاص در طول یک سال و ماه‌های مختلف سال، برای آموزش جنبه های مختلف زمان استفاده کنید. به‌عنوان مثال، یک پوستر ماهانه طراحی کنید و مهمترین کارهای ماه آینده را در آن به‌صورت تصویری نشان دهید.
استفاده از اصطلاحات مرتبط با زمان
برای آموزش مفهوم زمان باید به‌صورت مداوم از واژگان مرتبط استفاده کنید، مانند:
- ۵ دقیقه
- نیم ساعت
- امسال، سال قبل، سال بعد
- امروز شنبه و اولین روز هفته است
- فردا یکشنبه است
- دیروز جمعه بود
- هفته بعد به مسافرت می‌رویم
- عقربه دقیقه درست پایین و وسط است، پس ساعت ۱۰:۳۰ است
- بهار در راه است
- زمان ناهار ساعت ۱۲ است
تعیین محدودیت زمانی
برای کارها و فعالیت‌های مختلف محدودیت زمانی تعیین کنید. آموزش قوانین استفاده از موبایل برای کودکان از طریق تعیین محدودیت زمانی بسیار مفید است. به‌عنوان مثال، برای بازی با گوشی یک فرصت ۵ دقیقه‌ای به آن‌ها بدهید و پایان زمان را یادآوری کنید. اگرچه کودک این زمان را به‌صورت دقیق متوجه نمی‌شود اما برای شروع درک مفهوم زمان تمرین خوبی است.
فرزندتان را با گذر ثانیه‌ها نیز آشنا کنید. از زمان‌های استراحت بین کارهای مختلف استفاده کنید، مثلا بگویید «۳۰ ثانیه استراحت کنیم و سپس به سراغ آشپزی برویم».
تفاوت بین ساعت آنالوگ و دیجیتال
به کودک آموزش دهید که دو روش متفاوت برای خواندن زمان وجود دارد:
- خواندن عقربه‌های روی ساعت دیواری، مچی و رومیزی
- خواندن اعداد روی ساعت‌های دیجیتال
به کودک توضیح دهید که ساعت‌های دیجیتال امروزه کاربرد بیشتری پیدا کرده‌اند و در مواردی مانند گوشی‌های موبایل، کامپیوترها و داشبورد ماشین قابل مشاهده هستند.
بحث در مورد بیان زمان
برای درک بهتر زمان، در مورد موضوعات زیر با کودک صحبت کنید:
- در مورد شیوه بیان و چرایی استفاده از زمان با کودک گفت و گو کنید.
- در مورد ساعت‌های آفتابی که در گذشته استفاده می‌شدند و شیوه درک زمان از طریق فاصله بین طلوع تا غروب خورشید به کودک توضیح دهید.
- تصاویری از ساعت‌های آونگی، جیبی و دیگر ساعت‌های قدیمی به کودک نشان دهید و روند پیشرفت ساعت‌ها تا تبدیل شدنشان به ساعت‌های هوشمند را به او آموزش دهید.
آموزش در حین آشپزی
آشپزی به همراه بچه‌ها یک فرصت عالی برای آموزش آن‌ها درباره چگونگی استفاده از زمان در حین پخت و پز است و احساس گذر زمان را برای آن‌ها قابل درک می‌کند. در حین آشپزی از جملات زیر استفاده کنید:
- زمان سنج را روی ۳۰ دقیقه بگذار
- باید ۱ دقیقه تخم مرغ را سرخ کنیم
- قبل از اینکه آن را در فر قرار بدهیم باید ۱۰ دقیقه گرم شود
- باید کیک را ۳۵ دقیقه بپزیم
- قبل از شروع به خوردن، باید پنج دقیقه صبر کنیم تا کمی سرد شود.
آموزش از طریق جشن ها و اعیاد
جشن ها و اعیاد خاص که به‌صورت سالانه تکرار می‌شوند، حس گذر زمان را برای کودک ملموس‌تر می‌کنند. از این موقعیت‌ها به‌عنوان فرصتی برای اجتماعی نگه داشتن کودکان و اهمیت زمان در زندگی روزمره استفاده کنید.
