چگونه به تقویت حافظه فرزندمان کمک کنیم؟ ارائه راهکارهای مناسب جهت بهبود حافظه در کودکان

حافظه چیست و چطور کار می کند؟

قوه ای در انسان ها که توانایی ضبط و ذخیره اطلاعات را دارا می‌باشد، حافظه گفته می شود. حافظه اختصاصا سه فرایند مهم رمزگردانی، ذخیره سازی و بازیابی را در مورد اطلاعات ما بر عهده دارد. اطلاعات مهمی که قرار است در یاد ما بمانند همگی باید این سه مرحله را در مغز بگذرانند.

ایراد و اشکال در هر کدام از مراحل می تواند باعث ذخیره سازی ناقص اطلاعات و به تبع یادآوری ناقص و فراموشی شود. همچنین باید بدانیم که حافظه فقط در یادآوری مطالب گذشته تاثیر خود را نشان نمی دهد، بلکه حافظه کمک کننده به فرآیند های دیگر ذهنی نیز هست. مثلاً در فرایند قضاوت کردن، مغز شما به کمک داده هایی که قبلاً در مورد یک موضوع خاص در حافظه ذخیره کرده است، آنها را بازیابی و یادآوری می کند و با ترکیب آنها با اطلاعات جدید و شرایط موجود دست به قضاوت و تصمیم‌گیری می زند. در استدلال و حل مسئله باز به همین نحو مغز شما از اطلاعات گذشته که در ذهن انباشته بوده است کمک می‌گیرد و با درآمیختگی آنها با اطلاعات جدید دست به تصمیم گیری، استدلال و حل مسئله می زند. حتی فکر کردن و کارهای ساده روزانه نیز نیازمند حافظه و اطلاعاتی است که فرد از گذشته محیط خود دریافت و ذخیره کرده است و از آنها بهره می گیرد.

لذا حافظه نقش مهمی را برای ما ایفا می کند و لازم است در جهت تقویت آن اقداماتی را انجام دهیم. البته پیش از این شما را با چگونگی کارکرد حافظه و سه مرحله آن آشنا می کنیم.

مراحل ذخیره سازی اطلاعات در حافظه

در فرایند انبار اطلاعات در مغز سه فرایند مهم باید به طور صحیح انجام شود که عبارتند از: رمزگذاری، ذخیره سازی، بازیابی.

رمزگذاری

اطلاعات حسی که از طریق حواس پنجگانه وارد مغز می‌شوند، نمی‌توانند به همان نحوی که وارد میشوند، ذخیره سازی شوند. بلکه مغز شروع به رمزگردانی می کند و این اطلاعات را تبدیل به کدهای فشرده و آماده ذخیره سازی می‌کند.

ذخیره سازی

اطلاعات و رمز های ساخته شده باید در فایل های مرتبط و صحیح طبقه‌بندی و جایگذاری شوند. اگر اطلاعات در این مرحله به طور صحیح در حافظه بلند مدت جایگزین و بارگذاری شوند امکان تحقق مرحله بعد وجود خواهد داشت.

بازیابی

این مرحله که ممکن است با دو مرحله قبلی با فاصله زمانی زیادی رخ دهد، به این صورت است که اگر فرد نیازمند اطلاعات ذخیره شده باشد، شروع به جستجو در فایل های ذهنی خود می کند و با یافتن اطلاعات مورد نظر آنها را بازگشایی کرده و به یاد می آورد. حال اگر هر کدام از این مراحل به درستی اتفاق نیفتادند، فرایند یادآوری با مشکل مواجه شده و فرد می گوید که از حافظه ضعیفی برخوردار است.

انواع حافظه و کارکردهای آن

طبق نظریه ریچارد اتکینسون و ریچارد شیفرین در سال ۱۹۶۸ فرایندی که در بالا توضیح داده شد در سه حافظه رخ می دهد که عبارتند از: حافظه حسی- حافظه کوتاه مدت – حافظه بلند مدت

حافظه حسی

این حافظه نسبت به دو حافظه دیگر بیشترین حجم اطلاعات ورودی را دارد، اما کمترین زمان نگهداری این اطلاعات را نیز دارا می‌باشد. اطلاعات از گوش، چشم، لمس، بینی و چشایی یا زبان وارد این حافظه می شوند. اما مشکلی که وجود دارد این است که حجم این اطلاعات ورودی بسیار زیاد است مثلاً اطلاعات ورودی از چشم یا بینایی بسیار زیاد و گسترده هستند اگر تمام این اطلاعات بخواهند در مغز ذخیره شوند، مطمئنا خیلی سریع حافظه شما پر از اطلاعات غیر مفید و بیهوده می شود. اما این طور نیست این حافظه اطلاعات ورودی را فیلتر و جداسازی کرده و فقط اطلاعات مورد نیاز فرد وارد حافظه کوتاه مدت میشود.

حافظه کوتاه مدت

اطلاعات وارد شده به این بخش هنوز از نظر فراموشی در امان نیستند و هنوز ممکن است آن ها را از یاد ببریم. اطلاعات در این بخش به مدت محدود می‌مانند و در صورت تمرین و تکرار وارد حافظه بلند مدت میشوند. در این حافظه دو اتفاق مهم رخ میدهد: ۱-اطلاعات ورودی از حافظه حسی پذیرفته و مدت کوتاهی ذخیره می ماند. ۲-اطلاعاتی که نیاز به بازیابی و فراخوانی دارند از حافظه بلند مدت خارج شده و به این حافظه وارد می شوند تا از آنها استفاده شود پس یکی از استفاده های مهم این حافظ در یاد آوری اطلاعات رمزگردانی شده و ذخیره شده می باشد. بعد از این مرحله اطلاعات وارد حافظه بلند مدت می‌شوند.

حافظه بلند مدت

اطلاعاتی که وارد این بخش می شوند اطلاعات ارزشمند و مهمی هستند که قرار است ماندگار باشند و تکرار زیاد آنها باعث شده تا وارد این بخش بشوند. این اطلاعات تبدیل به رمز های خاص مغزی شده و در فایلهای مختص خود که این فایل ها اغلب دارای موضوعات نزدیک به هم هستند ذخیره می‌شوند. سپس در زمان هایی که فرد به این اطلاعات نیاز فوری دارد، با جستجو در فایل های خود اطلاعات لازم را به دست آورده و پس از استخراج در اختیار حافظه کوتاه مدت قرار می‌دهد.

اما ممکن است در این بخش این سوال پیش بیاید که چرا گاهی اطلاعات موجود در حافظه بلند مدت بازیابی و یادآوری نمی‌شوند؟ برای پاسخ به این سوال باید گفت گاهی بعضی اطلاعات به طور صحیح رمزگردانی و ذخیره می‌شوند، اما چون از آنها استفاده نمی‌شود و تکرار و بازیابی به مدت طولانی در مورد آنها رخ نمی‌دهد، این قابلیت ها کم کم شروع به مفقود شدن کرده و گم می‌شوند و مغز گاهی دیگر قادر به یافتن فایل مورد نظر نیست. فایل ممکن است وجود داشته باشد اما دیگر مغز توانایی پیدا کردن آن را ندارد. اینطور می‌شود که شما عنوان موضوع را به یاد دارید اما هر چه فکر می کنی اطلاعاتی از آن را به یاد نمی آورید.

علل ضعیف شدن حافظه در کودکان

علل مختلفی ممکن است باعث ضعیف شدن و کند شدن حافظه فرزندان شما شود که در زیر به تعدادی از آنها اشاره می‌کنیم.

استرس و اضطراب زیاد کودک

اینکه مدت طولانی مغز درگیر استرس، اضطراب و فشارهای عصبی شدید باشد تمام تلاش خود را می‌کند تا بدن را از وضعیت اضطراری خارج کند و به جای اینکه به فرایندهای دیگر مغزی توجه شود و فرد تمرکز و آرامش کافی برای رمزگردانی و دقت روی آن را داشته باشد، این توجه و تمرکز را ندارد و به همین خاطر رمزگردانی به خوبی رخ نداده و یادآوری اطلاعات با مشکل مواجه می شود. در نتیجه ایجاد آرامش در زمان امتحانات و ندادن استرس به بچه در بهبود روند پاسخ دهی او و یادآوری پاسخ ها و کارکرد صحیح مغز موثر است.( برای کمتر کردن مشکلات استرس و اضطراب فرزندتان مخصوصا در مدرسه میتوانید به مقاله  کاهش استرس کودک در مدرسه | ۱۰ روش کاربردی مراجعه نمایید)

عدم خواب کافی کودک

سلول های مغز نیاز به استراحت و ریکاوری دارند. اگر کودک شما خواب کافی و مناسب را نداشته باشد، سلول‌های مغزی همیشه خسته و دچار اختلال توجه هستند و به این نحو هیچگاه به خوبی وظایف خود را انجام نخواهند داد. همینطورمیدانیم که خواب باعث تثبیت اطلاعات می‌شود، پس نبود خواب کافی ذخیره و ثبت اطلاعات را با مشکل مواجه می کند.

رژیم غذایی نامناسب

رژیم غذایی شما باید تمام مواد لازم را در برداشته باشد از جمله ویتامین ها، قندها، کربوهیدرات ها، فیبرها، پروتئین ها و تمام عوامل لازم جهت سلامتی که در بین این ها وجود قند به عنوان غذای اصلی مغز و ویتامین ها ( به خصوص ویتامین ب۱۲) به عنوان کمک کننده به سلول های مغزی بسیار مهم هستند و باید حتماً در زنجیره غذای کودکتان گنجانده شود.

عدم یادآوری مداوم اطلاعات (مرور و مداومت)

اینکه اطلاعات در دوره های مرتبط یا مشخص تکرار و بازیابی شود در تقویت حافظه و یادآوری آن اطلاعات کمک می‌کند. همانطور که در بالا نیز گفته شد، اگر اطلاعات بدون هیچ یادآوری در مغز ذخیره شود، اما یادآوری آنها مدتی انجام نشود، ممکن است کم کم رو به فراموشی برود و دیگر یادآوری نشود.

استفاده از تکنولوژی و عدم استفاده از کارکردهای مغز در کودکان امروزی

استفاده از تکنولوژی ها و ابزارهای جدید و سیستم های ثبت و ضبط اطلاعات باعث شده تا کودکان ما کم کم از مغز خود کمتر برای ثبت و ضبط اطلاعات استفاده کنند. این استفاده کمتر سلول‌های مغزی آنها را تنبل می کند. به این نحو آنها در دراز مدت کم کم توانایی حفظ کردن خود را از دست میدهند.

عدم رمزگذاری صحیح ( پرت شدن حواس)

گاهی میخواهیم چیزی را در ذهن خود ذخیره کنیم، اما چون به طور کامل و دقیق حواسمان به آن موضوع نیست آن را فرا نمی گیریم. پس اینکه با دقت و حواس جمع به موضوع مورد نظر توجه کنیم، در حفظ و رمزگردانی آن تاثیر می‌گذارد. به همین خاطر است که تاکید می‌شود بچه ها با حواس جمع سر کلاس باشند، نه با ذهن مشغول و خسته.

ضربه به سر یا سکته مغزی

ضربه به سر و سکته مغزی سلول های مغزی را از بین برده و کارایی مغز را پایین می‌آورد.

کهولت سن

بالا رفتن سن با کم کم باعث می شود سلول های مغزی توانمندی و شادابی اولیه خود را از دست بدهند وکم کم کند می شوند و این کم کم روی حافظه افراد دارای سن های بالا نیز تاثیر می گذارد.

عوامل ژنتیکی

گاهی اوقات نیز بیماری های ژنتیکی باعث کم شدن حافظه میشود بعضی افراد و کودکان به طور ژنتیکی حافظه های ضعیفی دارند و زودتر دچار مشکلات مغزی میشوند.

راهکارهایی جهت بهبود حافظه کودکان

حال که متوجه حافظه و کارکردهای آن شدیم باید تلاش کنیم تا هر چه میشود دیرتر دچار مشکلات حافظه و بیماری های شایع امروزی مثل آلزایمر شویم برای این کار ما در ادامه چند راهکار مفید برای بهبود حافظه کودکان را معرفی میکنیم.

رژیم غذایی مناسب

مواد غذایی که ما مصرف می کنیم هم در سلامت ذهن و مغز هم در سلامت دیگراعضای بدن ما مهم هستند پس درتهیه مواد غذایی کودکان حتما رعایت کنیم فیبرها، ویتامین ها، مواد مغذی، پروتئین ها و هرآنچه برای بدن لازم است وجود داشته باشد.

انجام بازی های ذهنی کودکانه

بازی هایی که ذهن را درگیر و فعال می‌کنند، با فرزندتان انجام دهید. مثل سودوکو، مثل حل جداول متنوع، مثل حل سوالات اطلاعات عمومی، حتی بعضی تمرین‌های جسمی که در ظاهر به نظر نمی رسد ارتباطی داشته باشند نیز برای بهبود حافظه مهم و تاثیر گذار هستند. تعدادی از این بازی ها درهمین سایت به صورت فیلم وجود دارد می‌توانید از آنها استفاده کنید.

توجه به جزئیات

کودکان را مجبور کنید به جزئیات و چیزهای ریز دقت کنند. مثلا در مورد بعضی جزئیات از آنها سوال کنید بازی تعویض وسایل اتاق با آنها انجام دهید. تصاویری که باید از داخل انها چیزی پیدا کنند برایشان بگذارید. این تمرین ها کمک خواهد کرد تا به جزئیات دقیق شوند.

هر دو نیمکره مغز را تقویت کنید

از بچه ها بخواهید با هر دو پا فوتبال بازی کنند یا با هر دو دست نقاشی بکشند یا کارهایی انجام بدهند که نیاز به هر دو دست داشته باشند. به این نحو هر دو نیمکره مغز مجبور به فعالیت می شوند و قویتر می‌شوند و تقویت نرون ها هم که باعث بهبود کار آنها می‌شود و یکی از کارهای سلول های عصبی هم مربوط به حافظه می باشد.

ورزش و فعالیت های بدنی را فراموش نکنید

فعالیت های جسمی نیز به نحوی بر تقویت مغز اثر گذارند به همین خاطر انجام آنها می‌تواند در بهبود حافظه اثرگذار باشد.

دسته بندی و نمودار کشیدن را آموزش دهید

دادن نظم و ساختار به مغز و کشیدن نمودارهای درختی و خلاصه نویسی و اینطور کارها به خاطر سپاری را آسان تر می‌کند و همینطور چون اطلاعات زائد کم می‌شود به ذهن سپاری آنها آسان تر می‌شود. پس از همان کودکی خلاصه نویسی و رسم نمودار را به آنها آموزش دهید.

رمزگذاری کنید

تکنینک رمزی کردن مطالب را به کودکتان بیاموزید. این به مغز آنها کمک می کند تا به راحتی مطالب را دسته بندی و طبقه بندی کرده و در حافظه بلند مدت ذخیره کنند.

تکرار کنید

به کودکانتان بیاموزید ذهن آنها کامپیوتر نیست که با یکبار بتواند مطالب را کاملا درون خود جای دهد آنها باید برای یادگیری تلاش کنند و تمرین و تکرار زیادی داشته باشند تا مطالب کاملا در ذهن آنها جا بیوفتد.

دفتر یادداشت تهیه کنید

این کار هم به فراموش نشدن کارها کمک میکند و هم اینکه کم کم منظم شدن را به مغز فرزندتان آموزش می‌دهد. این به آینده شغلی و درسی و منظم شدن فرزندتان کمک زیادی می کند.

درک مطلب، قبل از آنکه حفظ کنید

اگر فرزند شما موضوع مورد نظر را کامل و دقیق متوجه شود، مغز برای پیدا کردن ارتباط آن با مطالب قدیمی دچار مشکل و سختی نمی شود و خیلی راحت فایل مربوط به مطالب را پیدا کرده و مطلب جدید را به آنها مرتبط می‌کند و به آسانی در حافظه بلند مدت ذخیره می‌کند اما اگر مطالب صرفا حفظ شود و هیچ چیز از آنها فهمیده نشود مغز هم دچار سردرگمی می‌شود و نمی‌تواند فایل مورد نظر را به آسانی پیدا کند.