فلج مغزی یک اختلال حرکتی، عضلانی و یا پوسچری است که به دلیل آسیب‌هایی که به مغز نابالغ در حال رشد، اغلب قبل از تولد وارد می‌شود، ایجاد می‌گردد. علائم و نشانه‌ها در طول دوران کودکی و یا سال‌های پیش از مدرسه آشکار می‌گردد. به‌طورکلی، فلج مغزی به‌نوعی اختلال حرکتی منجر می‌شود که به‌صورت رفلکس‌های غیرطبیعی، سستی یا سفتی اندام‌ها و تنه و غیره بروز می‌کند. تأثیر فلج مغزی (بیماری سی پی) بر توانایی‌های عملکردی تا حد زیادی متفاوت است. برخی از افراد مبتلا قادر به راه رفتن هستند درحالی‌که برخی دیگر از این توانایی بی‌بهره می‌باشند. برخی از افراد از توانایی فکری نرمال یا نزدیک به نرمال برخوردار هستند، اما برخی دیگر ممکن است چنین نباشند. صرع، نابینایی یا ناشنوایی نیز ممکن است از دیگر عوارض فلج مغزی باشد. در بسیاری موارد می‌توان برخی از این ناتوانی‌ها را با روش‌های توانبخشی فلج مغزی کنترل کرد.
علل
فلج مغزی مادرزادی ناشی از آسیب مغزی در طول رشد کودک در رحم مادر است. فلج مغزی کودکان در زمان تولد وجود دارد، اگرچه ممکن است برای ماه‌ها تشخیص داده نشود. در اغلب موارد، علت فلج مغزی مادرزادی ناشناخته است. برخی از علل احتمالی عبارت‌اند از:
- عفونت در دوران بارداری که ممکن است به سیستم عصبی در حال رشد جنین آسیب برساند.
- زردی شدید در نوزاد
- ناسازگاری عامل Rh بین مادر و نوزاد
- ضربه‌های فیزیکی و متابولیسمی حین تولد
- محرومیت شدید مغز از اکسیژن یا ضربه قابل توجه به سر در حین زایمان و تولد
عوامل خطر
برخی از عوامل خطر که احتمال تشخیص فلج مغزی (cp) در کودک را افزایش می‌دهد، عبارت‌اند از:
- زایمان بریچ (که در آن جنین ابتدا با پا، زانو یا باسن خارج می‌شود.)
- مشکلات عروقی یا تنفسی در نوزاد در هنگام تولد
- نقوص فیزیکی تولد از جمله شکل‌گیری معیوب استخوان ستون فقرات، فتق کشاله ران، یا یک استخوان فک کوچک غیرطبیعی
- دریافت نمره پایین در تست آپگار ۱۰ تا ۲۰ دقیقه پس از زایمان. تست آپگار جهت ارزیابی فوری میزان سلامت جسمی نوزاد تازه متولدشده انجام می‌گیرد.
- وزن کم هنگام تولد و تولد نوزاد نارس (نوزادی که در کمتر از ۳۷ هفته بارداری به دنیا می‌آید.)
- دوقلو یا چندقلوزایی
- ناهنجاری مادرزادی سیستم عصبی، مانند سر کوچک غیرطبیعی (میکروسفالی)
- تشنج در مدت کوتاهی پس از تولد
علائم
چنانچه فلج مغزی (سی پی) شدید باشد، علائم اغلب در هنگام تولد یا اندکی پس از تولد مشاهده می‌شوند. اما برخی از علائم اولیه سی پی شدید بسته به نوع خاص سی پی متفاوت هستند. علائم رایج سی پی شدید که ممکن است اندکی پس از تولد بروز پیدا کند، عبارت‌اند از:
- مشکلات مکیدن و بلع
- گریه ضعیف یا تیز
- تشنج
- وضعیت غیرطبیعی: اغلب بدن نوزاد یا بسیار آرام و نرم یا بسیار سفت است.
حتی هنگامی‌که بیماری در زمان تولد وجود داشته باشد، برخی از نشانه‌های فلج مغزی (cp) ممکن است تا سن ۱ تا ۳ سالگی مشاهده نشوند.
برخی از مشکلات مرتبط با سی پی با گذشت زمان بارزتر می‌شوند و یا ممکن است با رشد کودک توسعه یابند. این مشکلات عبارت‌اند از:
- عضلات کوچک‌تر در دست‌ها یا پاهای مبتلا
- احساسات غیرطبیعی
- سوزش پوست
- مشکلات دندانی
انواع فلج مغزی
۱-طبقه‌بندی بر اساس سطح شدت
- خفیف: فلج مغزی خفیف بدین معناست که کودک می‌تواند بدون کمک حرکت کند؛ فعالیت‌های روزانه او محدود نمی‌باشد.
- متوسط: فلج مغزی متوسط بدین معناست که کودک برای انجام فعالیت‌های روزانه خود به ارتز، دارو، و تکنولوژی تطبیقی نیاز دارد.
- شدید: فلج مغزی شدید بدین معناست که کودک به صندلی چرخ‌دار نیاز دارد و در انجام فعالیت‌های روزانه خود با چالش‌های قابل توجهی روبرو می‌باشد.
۲- طبقه‌بندی بر اساس اندام‌های درگیر
- منوپلژی/ منوپارزی تنها یک عضو درگیر می‌باشد. اعتقاد بر این است که این نوع از بیماری سی پی ممکن است شکلی از همی پلژی / همی پارزی باشد که در آن یک اندام به‌طور قابل توجهی دچار اختلال می‌شود.
- دای پلژی / دای پارزی درگیری پاها شدیدتر از دست‌ها می‌باشد؛ و در درجه اول اندام‌های تحتانی را درگیر می‌سازد.
- همی پلژی / همی پارزی یک طرف بدن درگیر است.
- پاراپلژی / پاراپارزی بخش تحتانی بدن یعنی هر دو پا درگیر است.
- تری پلژی/ تری پارزی سه اندام کودک درگیر است. این اندام‌ها می‌تواند دو دست و یک پا، یا دو پا و یک دست باشد.
- دای همی پلژی / دای همی پارزی هر چهار اندام درگیر است، اما درگیری یک طرف بدن شدیدتر از طرف دیگر است.
- تتراپلژی / تترا پارزی چهار دست و پا درگیر است، اما درگیری سه اندام شدیدتر می‌باشد.
- کوادری پلژی / کوادری پارزی چهار دست و پا درگیر هستند.
- پنتاپلژی/ پنتاپارزی چهار دست و پا درگیر هستند، و با فلج گردن و سر که اغلب به مشکلات تنفسی و بلعی منجر می‌شود، همراه است.
۳- طبقه‌بندی بر اساس اختلال حرکتی
- فلج مغزی اسپاستیک: موجب سفتی و مشکلات حرکتی می‌شود.
- فلج مغزی آتتوئید: منجر به حرکات غیرارادی و غیرقابل‌کنترل می‌گردد.
- فلج مغزی آتاکسیک: موجب آشفتگی و نقص در حس تعادل و حس عمقی می‌شود.
تشخیص
پزشک به منظور تشخیص این اختلال و رد سایر علل احتمالی مجموعه‌ای از آزمایشات را برای شما تجویز می‌کند. تکنولوژی تصویربرداری از مغز می‌تواند نواحی آسیب یا رشد غیرطبیعی در مغز را نشان دهد. این آزمایشات ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ام آر آی: تصاویر سه‌بعدی یا مقطعی دقیق از مغز کودک شما ارائه می‌دهد. ام آر آی اغلب قادر به تشخیص هرگونه ضایعه و یا ناهنجاری در مغز کودک شما می‌باشد.
- سونوگرافی جمجمه: می‌تواند در دوران کودکی انجام شود. سونوگرافی جمجمه از امواج صوتی با فرکانس بالا برای گرفتن تصاویر از مغز استفاده می‌کند.
- الکتروانسفالوگرام: چنانچه کودک شما سابقه تشنج داشته باشد، پزشک ممکن است به منظور تشخیص احتمال صرع، که اغلب در افراد مبتلابه فلج مغزی رخ می‌دهد، الکتروانسفالوگرام را تجویز نماید. الکتروانسفالوگرام فعالیت الکتریکی مغز کودک شمارا ثبت می‌کند. در فلج مغزی، احتمال وجود تغییراتی در الگوهای طبیعی امواج مغزی وجود خواهد داشت.
- تست‌های آزمایشگاهی: تست‌های آزمایشگاهی نیز ممکن است جهت تشخیص مشکلات ژنتیکی یا متابولیکی انجام شود.
درمان
قالب‌های گچی یا ارتز
قالب‌های گچی یا ارتز ممکن است برای کودک شما توصیه شود. برخی از این وسایل کمکی عملکردهای حرکتی مانند راه رفتن را بهبود می‌بخشند. برخی دیگر ممکن است موجب کشش عضلات سفت شده و در نتیجه به جلوگیری از سفت شدن بیش از حد (انقباض) عضلات کمک کنند.
فیزیوتراپی
درمان سی پی با فیزیوتراپی به افزایش قدرت، انعطاف‌پذیری، تعادل، توسعه حرکتی و تحرک کودک شما کمک می‌کند. همچنین شما خواهید آموخت که چگونه با خیال راحت نیازهای روزمره کودک خود در خانه، از قبیل حمام و تغذیه را برآورد سازید. برای ۱ تا ۲ سال اول بعد از تولد، متخصصین طب فیزیکی و توانبخشی ما در موضوعاتی چون کنترل سر و تنه، غلت خوردن و گرفتن یک وسیله، به کودک شما کمک می‌کنند. سپس، هر دو درمانگر در ارزیابی صندلی چرخ‌دار دخیل می‌شوند.
بیوفیدبک
درمان بیوفیدبک بر عملکرد راه رفتن کودکان مبتلابه فلج مغزی مؤثر است. کودکان مبتلابه بیماری سی پی و ناهنجاری‌های اکواینوس (خم شدن مچ پا به پایین) می‌توانند از درمان بیوفیدبک به‌منظور حرکت بهره‌مند شوند.
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال
تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال به‌واسطه توانایی در تغییر یا دست‌کاری مستقیم فعالیت قشر حرکتی درون‌پوستی و نخاعی یک روش منحصربه‌فرد برای درمان فلج مغزی محسوب می‌شود. تحریک مغناطیسی ترانس کرانیال مکرر یک تکنیک غیرتهاجمی تحریک مغز است که از طریق آن یک میدان مغناطیسی متمرکز توسط یک سیم‌پیچ در عمق بافت مغز ایجاد می‌گردد. تحریک مغز با استفاده از این روش می‌تواند به تحریک سلول عصبی حرکتی که عملکرد حرکتی را تسهیل می‌سازد، منجر گردد.
کاردرمانی
با استفاده از روش‌های جایگزین و تجهیزات تطبیقی، درمانگران کاردرمانی به ترویج مشارکت مستقل کودک شما در فعالیت‌های روزانه و معمول در خانه، مدرسه و اجتماع کمک می‌کنند. تجهیزات تطبیقی و حمایتی ممکن است شامل واکر، میله‌های چهارپا، صندلی‌های مخصوص یا صندلی چرخ‌دار برقی باشد.
گفتاردرمانی
- متخصصین ما به کمک گفتار درمانی برای فلج مغزی می‌توانند به بهبود توانایی‌های کلامی و مهارت‌های ارتباطی کودک شما با استفاده از زبان اشاره کمک کنند.
- متخصصین ما همچنین می‌توانند نحوه استفاده از وسایل ارتباطی، مانند کامپیوتر و سینتی سایزر (یک وسیله جانبی کامپیوتر) صوتی را، در صورت دشواری در برقراری ارتباط، به کودک شما آموزش دهند.
- وسایل ارتباطی دیگر می‌تواند شامل یک تخته پوشیده شده با عکس‌هایی از اشیاء و فعالیت‌هایی باشد که فرزند شما ممکن است در زندگی روزمره با آن‌ها مواجه می‌شود. در ساختن جملات نیز می‌توان از روش اشاره به تصاویر کمک گرفت.
- بعلاوه، متخصصین ما ممکن است مشکلات مرتبط با عضلات دخیل در خوردن و بلعیدن را مورد توجه قرار دهند.
تفریح درمانی
برخی از کودکان ممکن است از درمان‌های تفریحی، مانند اسب‌سواری درمانی بهره‌مند شوند. این نوع درمان می‌تواند به بهبود مهارت‌های حرکتی، گفتار و بهزیستی هیجانی کودک شما کمک کند.
پیشگیری
اغلب موارد فلج مغزی قابل پیشگیری نیستند، اما شما می‌توانید خطرات را کاهش دهید. چنانچه شما باردار هستید و یا قصد باردارشدن رادارید، می‌توانید جهت حفظ سلامت و به حداقل رساندن عوارض بارداری اقدامات زیر را انجام دهید:
- از واکسینه شدن خود اطمینان حاصل کنید.
- از خودتان مراقبت کنید.
- مراقبت‌های دوران بارداری مداوم و زودهنگام داشته باشید.
- برای داشتن کودکی سالم تلاش کنید.
