عوامل ایجاد استرس در کودکان چیست؟
موارد زیر از رایج‌ترین عوامل ایجاد استرس در کودکان هستند:
- نگرانی درمورد تکالیف یا نمرات مدرسه.
- درد، جراحت، بیماری و ….
- حجم فعالیت‌ها و مسئولیت‌ها در مدرسه، باشگاه و غیره.
- مشکل با دوستان، آزار دیدن و زورگوییِ سایر بچه‌ها یا فشارهایی که از سمت گروه به کودک وارد می‌شود.
- تغییر مدرسه، نقل مکان یا مسائل و مشکلات خانوادگی، بی‌خانمانی و غیره.
- داشتن افکار منفی نسبت به خود.
- تغییرات جسمی و فیزیکی (مثلا در دوره‌ی بلوغ) در دختران و پسران.
- مشکلات خانوادگی مانند طلاق یا جدایی.
- وجود مشکلات و مسائل مالی در خانواده.
- زندگی در منطقه یا خانه‌ای ناامن.
علائم استرس در کودکان
شاید کودکان از استرسی که بر آنها وارد می‌شود باخبر نباشند. والدین می‌توانند با مشاهده‌ی علائم و نشانه‌های فیزیکی و احساسی یا تشدید حالات نامناسب کودک، از وجود استرس در کودکان خود باخبر شوند.
نشانه‌های فیزیکی استرس در کودکان:
- کاهش اشتها یا تغییرات دیگر در عادات غذایی کودک.
- سردرد.
- دل‌درد یا دردهای شکمی بی‌دلیل.
- نشانه‌های فیزیکی خاص بدون وجود بیماری یا مشکلی مشخص.
- کابوس‌های شبانه.
- اختلال در خواب کودک.
نشانه‌های رفتاری یا احساسی استرس در کودکان:
- نگرانی و اضطراب.
- بروز یا تشدید ترس (ترس از تاریکی، تنهایی یا غریبه‌ها).
- ناتوانی در استراحت کردن.
- وابستگی شدید به والدین.
- عصبانیت، گریه و ناله.
- ناتوانی در کنترل احساسات.
- رفتار توأم با پرخاشگری و لجبازی.
- بروز رفتارهای بچگانه که مناسب سن کودک نیست.
- عدم علاقه به مشارکت در فعالیت‌های مدرسه یا وظایف خانوادگی.
راه‌هایی برای مقابله با استرس کودکان
کودکان هم به طرق سالم و هم نا سالم با استرس مقابله می‌کنند و هر چند ممکن است به هیچ وجه در مورد مشکلات خود با شما حرف نزنند، اما مسلما از والدین خود توقع دارند تا به آنها در حل مشکلات‌شان کمک نمایند. اما اکثر والدین از راه های مقابله با استرس کودکان آگاه نیستید.
۱٫ برای مقابله با استرس کودکان به آنها توجه کنید
هر وقت به مسائل آزار دهنده کودک خود توجه می‌کنید، بهتر است توجهتان به شکل کلامی باشد تا وی متوجه آن شود. اگر می‌توانید، احساسی را که فکر می‌کنید کودک شما دارد، بلند بیان کنید. به عنوان مثال به او بگویید: به نظر می‌رسد امروز چیزی در زمین بازی باعث ناراحتی‌ات شده باشد. البته توجه داشته باشید لحنتان طوری نباشد که به کودک بر بخورد.
۲٫ به حرف‌های کودک خود گوش دهید
از فرزند خود بخواهید آنچه باعث ناراحتی‌اش می‌شود را به شما بگوید. با دقت و با آرامش، با علاقه و صبر به حرف فرزند خود گوش دهید. از قضاوت‌های زود هنگام، سرزنش، سخنرانی یا حرف زدن در مورد اینکه اگر شما جای او بودید چه کاری انجام می‌دادید، خودداری کنید. مسئله اصلی این است که به نگرانی‌ها و احساسات فرزند خود گوش دهید.
۳٫ به طور خلاصه در مورد احساسات فرزند خود نظر دهید
برای مثال به فرزند خود بگویید: «این موضوع باید ناراحت کننده باشد. تعجبی ندارد که وقتی بچه‌ها تو را به بازی راه ندادند ناراحت شده باشی، یا بگویید می‌دانم این قضیه نا عادلانه بوده. انجام این کار نشان می‌دهد که شما احساسات فرزند خود را درک می‌کنید و حس درک شدن و مورد توجه قرار گرفتن به فرزند شما کمک می‌کند تا حس حمایت شدن از سوی شما را داشته باشد، این احساس در مواقعی که کودک دچار استرس شده می‌تواند بسیار کمک کننده باشد.
۴٫ بیان احساساتش را به او یاد بدهید
بعضی از کودکان کم سن هنوز کلمه مناسب برای احساسات خود را بلد نیستند. اگر فرزند شما عصبی و نا امید به نظر می‌رسد، از این کلمات استفاده کنید تا وی کلمات مناسب برای بیان احساساتش را یاد بگیرد. بیان احساسات در قالب کلمات به فرزند شما در برقراری ارتباط با شما و همچنین افزایش دانش احساسی وی کمک می‌کند. کودکانی که توانایی بیان احساسات خود را دارند کمتر در شرایط بد احساسی قرار می‌گیرند.
۵٫ حال و هوای فرزند خود را تغییر دهید
گاهی صحبت کردن، گوش دادن و درک احساسات کودک برای کمک به فرزندان شما در مقابله با استرس کار راحتی است. آنچه باید پس از کارهای ذکر شده انجام دهیم این است که موضوع را عوض کنیم و به سمت مثبت‌تر و آرامش بخش‌تر ساختن محیط حرکت کنیم. به یاد داشته باشید که به هر موضوع و مشکلی باید به مقدار لازم توجه کرد.
تا جاییکه می‌توانید از ایجاد استرس جلوگیری کنید، اگر موقعیت‌ها و شرایط خاصی باعث استرس فرزند شما می‌شوند، به دنبال راه‌هایی برای تغییر شرایط باشید. برای مثال اگر فعالیت‌های زیاد بعد از مدرسه دائما باعث ایجاد استرس در مورد تکالیف می‌شود، گاهی محدود کردن فعالیت‌ها برای داشتن وقت و انرژی کافی برای انجام تکالیفش ضروری است.
۶٫ در کنار کودک باشید
کودکان گاهی دوست ندارند در مورد موضوعی که باعث نگرانی شان شده صحبت کنند. اشکالی ندارد، به کودک خود اجازه دهید از وجود شما در کنار خودش مطمئن باشد و در صورت نیاز با شما صحبت کند. وقتی کودکان دوست ندارند حرف بزنند، ترجیح می‌دهند والدینشان در کنار شان باشند.
حضور والدین در کنار فرزندان می‌تواند راهی برای مقابله با استرس کودکان باشد. بنابراین بودن در کنار کودک، همراهی و وقت گذاشتن برای او می‌تواند باعث کاهش استرس وی شود. اگر فرزندتان میلی به حرف زدن ندارد می‌توانید با هم قدم بزنید، غذا بپزید و فیلم ببینید.
۷٫ سعی کنید صبور باشید
مطمئنا دیدن فرزند در حالت مضطرب و پراسترس می‌تواند برای شما سخت باشد. با این حال سعی نکنید با اصرار در مورد مشکل کودک خود کنجکاوی کنید. در عوض سعی کنید تمرکزتان بر روی کمک به کودک در انجام کارها و تکالیفش باشد. سعی کنید فرزند خود را طوری تربیت کنید که مهارت‌های حل مشکل، حفظ آرامش و تبدیل احساسات به کلمات را بلد باشد.
۸٫ عامل استرس را محدود کنید
اگر موقعیت‌های ویژه‌ای باعث ایجاد استرس شده‌اند، در صورت امکان سعی کنید آن موقعیت‌ها را محدود کنید. مثلا اگر کلاس‌های فوق برنامه یا فعالیت‌های بعد از مدرسه‌ی کودکتان زیاد است و فشار آنها باعث استرس در او می‌شود، می‌توانید این فعالیت‌ها را محدود کنید تا فرزندتان زمان و انرژی بیشتری در اختیار داشته باشد.
۹٫ مشکل را بزرگ نکنید
گاهی اوقات، فقط صحبت کردن و گوش دادن به مشکلات، به رفع ترس و اضطراب کودک کمک می‌کند. در این مواقع «حرف زدن» تنها چیزی است که برای حل مشکل لازم است. بعد از آن سعی کنید احساس بهتری داشته باشید و مشکل را بیش از حد بزرگ نکنید.
۱۰٫ به فرزندتان کمک کنید تا به کارهایش فکر کند
اگر مشکل خاصی منجر به استرس کودکتان می‌شود، باید درمورد آن با کودک صحبت کنید و با هم به‌دنبال راه چاره‌ای برای حل مشکل باشید. کودک را به ارائه‌ی راهکاری برای حل مشکل تشویق کنید. اگر لازم شد، می‌توانید از روش طوفان فکری استفاده کنید اما همه‌ی کارها را خودتان انجام ندهید.
مشارکت فعال کودک باعث ایجاد اعتماد به نفس در او می‌شود. از راه‌حل‌های خوب او حمایت کنید و اگر لازم شد نکاتی را به آنها اضافه کنید. از او بپرسید: «نظرت درباره‌ی این راه‌حل چیه؟ موافقی؟»
استرس روی کودکان چه تاثیری دارد؟
هر چه سن کودک کمتر باشد، اثرات منفی فشار روانی و استرس روی آنها بیشتر می‌باشد. استرس از راه‌هایی ذیل بر روی کودکان اثر می‌گذارد: (+)
- اختلال در رشد ذهنی طبیعی کودک.
- تاثیر منفی در توانایی‌های کودک و کاهش میزان عملکرد.
- ایجاد مشکل در زندگی بزرگسالی و ایجاد اختلالاتی مثل اختلالات خوردن، اضطراب، پارانویا و افسردگی.
همچنین، به دلیل تاثیر منفی هورمون استرس، سیستم ایمنی بدن آنها ضعیف شده و نسبت به عفونت‌ها و باکتری‌ها آسیب پذیر می‌شوند. مدام بیمار بوده و زمان بهبودی آنها معمولا طولانی می‌شود.
چه زمانی باید کودک را به روانشناس معرفی کرد؟
در بسیاری از موارد، والدین دلسوز، به خوبی می‌توانند به کاهش استرس کودک کمک کنند. اما زمانی که والدین، بجای گرفتن کمک تخصصی، از افراد غیر متخصص برای تربیت کمک می‌گیرند، معمولا کار بدتر می‌شود. همچنین گاهی اوقات، حتی با وجود مراقبت والدین، عوامل استرس زای مدرسه و محیط به قدری شدید می‌شود که باید از طریق یک مشاوره کودک مسئله بر طرف شود.
اگر هر یک از موارد زیر را در کودکتان دیدید حتماً از یک مشاور یا متخصص کمک بگیرید.
- اگر مدام به حجم ناراحتی، افسردگی و گوشه‌گیری کودکتان اضافه می‌شود.
- اگر کودک شما در برقراری ارتباط با خانواده و دوستانش مشکل دارد.
- اگر کودک شما قادر به کنترل رفتار و خشم خود نیست.
کلام آخر:
والدین می‌توانند هر مشکلی در زندگی خود را حل کنند. شما با یاد گرفتن استراتژی‌های سالم برای مقابله با استرس کودکان می‌توانید به فرزند خود در مدیریت هر چه بهتر استرسش کمک کنید.
